Karar vericiler, zaman kaybetmeden yeni bir bakım kültürünü toplumumuza kazandıracak adımları atmalı. Tıpkı bir emeklilik sigortası gibi kurgulanması gereken sosyal bakım sigortası, her yaştan insanın ‘bakıma muhtaçlık’ sorununa önemli ölçüde çözüm olabilir.
PROF. DR. İSMAİL TUFAN - Dünkü yazımızda bakıma muhtaçlığın boyutlarından bahsetmiş ve aileden biri bakıma muhtaç olduğunda bunun tüm aileyi kalıcı şekilde etkilediğini belirtmiştik. Bugün tıpkı bir emeklilik sistemi gibi bakım ihtiyacını garanti altına alacak bir sistemin artık ülkemize kazandırılması zorunluluğunu anlatacağım. Sosyal bakım sigortası için gerekli koşullar ülkemizde oluşmuştur ama sosyal politik koşullar mevcut değildir. Sosyal politikanın karar vericileri vakit kaybetmeden “yeni bir bakım kültürünü” toplumumuza kazandıracak olan sosyal bakım sigortasını tartışmaya açmalı, uzman görüşlerini almalı, finans kaynağı ayırmalı ve sigortayı sosyal güvenlik sistemimize eklemelidir. Çünkü bakıma muhtaçlık sorunu giderek aratacaktır ve bu sorunla en çok yaşlılar karşılaşacaktır. Her yaştaki insanın bakımı garanti edilmelidir. Özetle bunun için emeklilik sigortası gibi bir de sosyal bakım sigortası geliştirilmeli, bakım garantisi sunulması elzem hale geliyor.Yaşam ağacımız yaşlanıyorTürkiye’de doğurganlık oranları onlarca yıl yüksek düzeyde seyretti, her yıl bir milyonun üzerinde çocuk doğuyordu. Ancak durum tersine döndü. Son yıllarda doğum sayısında hızlı bir düşüş yaşanıyor. 2023 yılında canlı doğan bebek sayısı bir milyonun altında kaldı. Yaşı 15-49 arasındaki bir kadının doğurabileceği ortalama çocuk sayısı (toplam doğurganlık hızı) 2001 yılında 2.4’e ve 2023’te 1.51’e indi (TÜİK, Doğum İstatistikleri). “Yaşam ağacımız” git gide yaşlanıyor!Doğumların azalması, yaşlı oranına güçlü şekilde etki ediyor ama sadece bu değil; aynı zamanda yaşam süresi de uzuyor. Dolayısıyla hem yaşlı sayısı artıyor hem de doğurganlığın azalması, yaşlı nüfusun toplamdaki oranını artırıyor. Bu nedenle artık farklı modellerde sosyal sistemlere de ihtiyaç var.
Bakım garantisinden ne anlamalıyız?Dört kişilik bir aile hayal edin. Baba çalışıyor, anne ev hanımı, çocuklar okula gidiyor. Baba bir iş kazası sonucu bakıma muhtaç hale geliyor ve en az 6 ay çalışması mümkün değil. Bu adamın en az 6 ay sürecek olan “uzun süreli” bakımını büyük ihtimalle eşi üstlenecektir. Ailenin finansal durumu bakım aylığı almaya izin vermiyorsa, aile tüm bakım masraflarını kendisi karşılamak zorunda kalacaktır. Ama bir sosyal bakım sigortası olsaydı, o zaman bakım aylığı bağlanacaktı. Evet, sosyal bakım sigortasında bakım aylığını bakıcı değil, bakılan alır!Bu örneği bilerek seçtim. Çünkü bakım sigortasında bireyin yaşının önemi yok. Önemli olan bakıma muhtaçlık derecesidir ve kriterlere bağlanmıştır.Sosyal bakım sigortası nedir?Bakıma muhtaçlık sorunu giderek aratacaktır ve bu sorunla en çok yaşlılar karşılaşacaktır. Yeni bir bakım kültürünün toplumumuza sosyal bakım sigortası olarak kazandırılması gereklidir. Her yaştan insanın bakıma muhtaç hale gelebileceği gibi sistem aynı zamanda en çok yaşlılık dönemindeki bakımları da mali açıdan bir nebze daha kolaşlaştıracaktır. Karar vericiler, sosyal bakım sigortasını tartışmaya açmalı, uzman görüşlerini almalı, finans kaynağı ayırmalı ve sigortayı sosyal güvenlik sistemimize eklemelidir.Hangi yardımlar garanti edilir, kimleri kapsar?Sosyal bakım sigortasının, bakıma muhtaç bireye sağladığı ve kanunla belirli olan yardımları mali ve ayni olmak üzere iki gruba ayrılır. Mali yardımlar, bakım masraflarının karşılanması içindir. Mali yardımlar - yukarıda belirtildiği gibi - bakıma muhtaç kimse ona verilir.Neden bakıcıya verilmiyor? Cevap mantıklı ve basit: Bakıma muhtaç bireyi “bağımsız” kılmak için! Sosyal bakım sigortası bakım alan kişiyi bir nevi “işveren” konumuna getirir. Bakıcı kişi bakılan kişinin “çalışanı” konumundadır; bu kişi eşi bile olsa!Sosyal bakım sigortası nasıl hayata geçirilir?Sosyal bakım sigortasını hayata geçirmek kolay olmayabilir ama artık bir gereklilik halini aldı. Kolay olmamasının sebebi finansmanına herkesin katılımı şart kılıyor, yani zaten çoğunluğun yeterli olmayan aylık gelirinde ufak olsa da bir parça daha eksilecektir. Tahminen yüzde 3-4 arasında! Emeklilik sigortası gibi sosyal bakım sigortası da “dayanışma” ilkesiyle işliyor; işverenlerin, çalışanların, emeklilerin ödediği aylık primlerle. Fakat bu ufak çaplı primler sayesinde herkese bakım garantisi veriliyor.
Sosyal bakım sigortasında yardımlar nasıl düzenlenebilir?1-) Mali yardım: Mali yardımların türlerine geçmeden önce “bakım aylığı” konusunu ele alalım. Çünkü en önemli mali yardım budur ve bakıma muhtaçlık derecesine göre belirlenir. Buna göre bakım aylığı miktarının düzeyi hakkında şu anda bir şey söylemek zordur ama bugünkü bakım aylığından düşük olamayacağı bellidir. Derecelendirme genellikle “0” ile “4” arasındadır. Bakıma muhtaçlık derecesi “0” olanlara yardım yapılmaz. İlk bakışta bu şaşırtıcıdır. Bakım derecesinin “0” olması, bakıma muhtaçlık sorununun olmadığı anlamına gelmez. Sadece bakıma muhtaçlık düzeyinin yardım gerektirecek düzeyde olmadığı anlamına gelir. Bu, önemsiz değildir. Çünkü bakıma muhtaçlık tespit edilmiştir. Bugün yardım alacak düzeyde olmayan bakıma muhtaçlığın, üç, beş, on iki ay sonra aynı kalıp kalmayacağı belli değildir.Sosyal bakım sigortasına basit bir dilekçeyle her an başvuru yapılarak, yeniden bilirkişi tespiti talep edilebilir. Öte yandan sosyal bakım sigortasından yararlanmada bakıma muhtaçlık sebebi hiçbir rol oynamaz. Hangi sebepten dolayı olursa olsun, eğer bakıma muhtaçlık problemi varsa, o zaman sosyal bakım sigortası devreye girer. Sadece aylık değil, farklı alanlarda da yardım gerekebilir.2-) Bakım verene yardım: Sosyal bakım sigortası bakım veren kişiyi de düşünmeli. Bakım veren kişi, yılda 8 hafta “işi bırakıp dinlenebilir”. Bu süre zarfında, yani geçici olarak, başka bir bakıcının devreye sokulması gerekir. Bakıma muhtaç kişi, bakım aylığını bu kişiye verir. Geçici bir süre için bakımı üstlenen kişi, bakıma muhtaç kişi tarafından seçilir. Bu, bir aile derdi veya bir akraba veya bir komşu veya bir profesyonel bakıcı olabilir. Öte yandan bakım görevini üstelenen kişi, eğer bir aile üyesi veya profesyonel bakıcı değilse, bakım derecesi “2” ve üzeri olan kişilerin uzun süreli bakımını üstlenen ve bu nedenle çalışmayan kişilere, bakım aylığı miktarına göre emeklilik kasasına aylık emeklilik primleri sosyal bakım sigortası tarafından yatırılır. Böylece bakım görevini üstlenmek için hem motivasyon sağlanır hem de bakıcı konumundaki kişinin emekli aylığına katkı sağlanır.3-) Ayni yardım: Ayni yardımların da bakım sırasında gerekli cihazlardan tutun, konutun bakıma uygun hale getirilmesi kadar varan farklı türleri vardır. Ancak şu bir intiba oluşmasın: Bakıma muhtaçlık, bu olanaklardan “otomatikman” yararlanılabileceği anlamına gelmiyor. Kimin neye ihtiyacı olduğuna yine bilirkişi karar verir. Çünkü bunlar pahalıya patlayan, sosyal bakım sigortasına büyük masraf yaratan destek yardımlarıdır Sadece basit destekleyicilerde, örneğin inkontinans durumunda hekimin yazdığı bir reçete ile bakıma muhtaç bireyin altını bağlamak için özel bez satın alınabilir ve masrafını sosyal bakım sigortası karşılar.Yarın: HER İLDE ACİLEN ŞEFFAF BİR BAKIM SEKTÖRÜNE İHTİYACIMIZ VAR
